Είναι σχεδόν αδύνατο να καταλάβει κανείς το παρελθόν χωρίς να το ερμηνεύσει. Οι χρήσεις των συντάξεων και των φράσεων βλέπετε παράγουν αδικήματα. Θυσιάζουν πράγματα. Τι είχε συμβεί; Ένας συρμός λέξεων δε μπορεί να περιγράψει ένα λαβύρινθο ή μία τιτανομαχία. Η μνήμη είναι λέξεις; Είναι θέμα δικαιοσύνης.  Τη σιωπή θα την αδικήσει κάποιος αν την περιγράψει με λόγια. Ή το λάθος. Γιατί είναι το λάθος λάθος; Οι άνθρωποι ξεχνούν για να παραγράψουν αδικήματα. Ή θυμούνται για να μην προκαλέσουν κανένα. Είναι και θέμα ταυτότητας όλο αυτό. Κάποιες μνήμες πρέπει να κρατιούνται ζωντανές. Αλλιώς δεν υπάρχει συνείδηση. 

Τί να πρωτοξεχάσει λοιπόν κανείς και τί να πρωτοθυμηθεί;  Έχει παιχτεί το θεατρικό, οι ηθοποιοί έχουν κατεβεί από τη σκηνή και ο λόγος πρέπει να μιλήσει για τα αισθήματα ή την ουσία. Κι ύστερα για τον ίδιο του τον εαυτό. Μία εντύπωση χίλιες εικόνες. Χίλιες εντυπώσεις ένα εκατομμύριο αισθήματα. Η θυσία, ο θύτης, η θύμηση και το θύμα είναι ομόρριζα. Η ικανότητα ότι θυμόμαστε πρόσωπα, πράγματα, τόπους, γεγονότα είναι μύθος. Δε χωράνε όλα. Δεν είμαστε μηχανές. Το παρελθόν μας δεν υπάρχει με τη μορφή αρχειοθετημένων εικόνων: το αναπλάθουμε κάθε φορά που το φέρνουμε στην επιφάνεια. Δεν υπάρχουν εικόνες που έχουμε καταγράψει, εντυπώσει, χαράξει και αποθηκεύσει σε κουτάκια μέσα στο μυαλό μας.

Περίεργος ο τρόπος που σχηματίζεται η συνείδηση. Το να αισθάνονται τα λόγια τον εαυτό τους είναι ένα είδος απόδρασης. Αποδράει ο εαυτός μέσα στις μνήμες ή την ιστορία που μεταφέρει. Κι έτσι καμιά φορά η παρέκκλιση ή η λάθος μνήμη γίνεται δημιουργικός απόηχος διαφορετικός του γεγονότος. Ίσως σε αυτόν το χορό οι ασήμαντες κινήσεις που με το βήμα τους θύουν και θύονται να δίνουν την αξία. Γιατί αν το σκεφτεί κανείς δεν υπάρχει και κάτι σημαντικό στην ίδια την επανάληψη του χορού. Όπως και στην αναπαραγωγή, η επανάληψη δε χρειάζεται να γίνει κατανοητή. Αν είναι όντως έτσι κι η παρατήρηση του ασήμαντου είναι σημαντική ,ε, τότε η σημαντικότερη παρατήρηση είναι αυτή της στάσης. Κι ο δρόμος προς το δέος είναι μία αδιάκοπη ακολουθία από μικρούς διακοπτόμενους θανάτους. Σε αυτήν ο θυμός-ψυχή κατά μία έννοια θυσιάζεται κάθε τόσο για να δημιουργήσει έστω και κατά λάθος, ή τουλάχιστον για να παράγει μία διαφορετική αναδίπλωση. Κι ενίοτε να παράγει συνείδηση. Να αντιμετωπίσει το παρελθόν.

Είναι όντως έτσι; Δε γνωρίζω, δε θυμάμαι. Ω, μα πόσο ακατάληπτα είναι όλα! Μέσα στη πορεία όπου όσο μεγαλώνουμε χρειάζεται να ενθουσιαζόμαστε με ασήμαντα πράγματα, μέσα στη πορεία της κατανόησης του νοήματος που δεν έχει νόημα, μεταξύ μνημών που άλλοτε διαγράφονται, άλλοτε παραγράφονται κι άλλοτε πάλι αναπλάθονται διαφορετικά, μια φράση περιπαικτικά αντηχεί δια μέσου των χρόνων: «Το παρελθόν δε θα είναι ποτέ πια το ίδιο. Το παρελθόν δε θα είναι ποτέ πια το ίδιο.» Πόσο δίκιο έχει. Το παρελθόν δεν είναι ποτέ το ίδιο.