ο πυλωρός

Κάθισε στο κέντρο του κήπου και η ανάσα του ακολούθησε τον ρυθμό των φύλλων που ταλαντεύτηκαν στον αέρα. Έμεινε ήρεμος, τόσο ήρεμος που ένιωσε τον άξονά του να διαπερνά τη γη και να φτάνει στα άστρα, μια κάθετη γραμμή φωτός που τον κρατά ακλόνητο. Κι όμως, κάπου βαθιά στο στήθος του, μια παλιά πληγή έσφιγγε με ρυθμό δικό της, ένας πόνος που δεν ήξερε πότε γεννήθηκε αλλά ήξερε πως τον ακολουθούσε σαν σκιά που έμαθε να χορεύει μαζί του.

Άφησε τα χέρια του να ξεκουραστούν στα γόνατα, τις παλάμες ανοιχτές προς τον ουρανό σαν δύο κούπες έτοιμες να δεχτούν τη βροχή. Δεν προσπάθησε να διώξει τίποτα. Δεν θέλησε να κρατήσει κάτι. Απλώς στάθηκε εκεί, στο σημείο όπου συναντήθηκαν όλες οι κατευθύνσεις, όπου το μέσα και το έξω έπαψαν να είναι ξεχωριστά. Ο κήπος γύρω του ανέπνευσε μαζί του. Τα λουλούδια που φύτρωσαν από το χώμα κουβάλησαν την ομορφιά της ζωής και τη μνήμη της σήψης που τα γέννησε. Και εκείνος αυθόρμητα το κατάλαβε, το ένιωσε στο μεδούλι του, πως και τα δύο χωρούν, πως και τα δύο ανήκουν στην ίδια αλήθεια.

Κάποτε είχε πιστέψει ότι έπρεπε να διαλέξει. Είχε πιστέψει πως η ηρεμία σήμαινε απουσία πόνου, πως το φως σήμαινε εξαφάνιση του σκότους. Πάλεψε τη μισή ζωή του σχεδόν με τον εαυτό του σαν ένας πολεμιστής που μάχεται με την ίδια του τη σκιά και που την κυνηγάει ως την αυγή για να την τρομάξει στη δύση. Αργότερα έτρεξε μακριά από το κομμάτι που πονούσε, το έκρυψε κάτω από μάσκες και λόγια, το έθαψε σε βαθιά φρεάτια της ψυχής του. Κάπου στο κέντρο του στήθους. Αλλά όσο περισσότερο το έθαβε, τόσο πιο δυνατά ανέβαινε στην επιφάνεια, σαν πνιγμένος που ζητούσε αέρα, σαν ρίζα που έσπρωχνε προς το φως.

Ήρθε μια νύχτα που τα πάντα κατέρρευσαν. Οι τοίχοι που είχε χτίσει γύρω από την πληγή έσπασαν σαν γυαλί και ο πόνος ξεχύθηκε σαν πλημμύρα. Νόμισε τότε πως θα πνιγεί, πως θα τον καταβροχθίσει ολόκληρο. Έκλαψε για ώρες ή μέρες, δεν κατάλαβε πόσο, ο χρόνος έχασε το νόημά του. Και κάποια στιγμή, μέσα στο βάθος της καταστροφής, ένιωσε κάτι παράξενο. Από το κλάμα ξεπρόβαλε ένα αίσθημα γαλήνης. Όχι παρά την θλίψη, αλλά μέσα από αυτήν, σαν τον ήλιο που φωτίζει τη βροχή και στήνει ουράνια τόξα.

Εκεί κατάλαβε τότε πως το σώμα του είναι αρκετά μεγάλο για να χωρέσει και τα δύο. Πως η καρδιά του κρύβει δωμάτια που δεν έχει ανακαλύψει, χώρους όπου το φως και η σκιά μπορούν να συνυπάρξουν χωρίς να πολεμήσουν. Ο άξονας του, αυτή η κάθετη αλήθεια που τώρα αναγνωρίζει ότι τον κράτησε και τον κρατά όρθιο, δεν απειλείται από την ύπαρξη του πόνου. Αντίθετα, η παραδοχή του πόνου τον έκανε και τον κάνει πιο γερό, πιο πραγματικό, πιο ανθρώπινο.

Κάθισε στον κήπο και ένιωσε τις δύο αλήθειες να κυλούν μέσα του σαν δύο ποτάμια που συναντιούνται και ξανασυναντιούνται και περιπλέκονται ως το άπειρο. Το ένα διαυγές και γαλήνιο, το άλλο θολό και ταραγμένο. Στις συμβολές τους δεν γεννιέται σύγκρουση αλλά χορός, ένα περίπλοκο σχέδιο από κύματα και δίνες που δημιουργούν κάτι καινούργιο, κάτι που δεν θα μπορούσε να υπάρξει αν έλειπε το ένα ή το άλλο. Η ηρεμία πλέον δεν δηλώνει αποφυγή πόνου. Αλλά ικανότητα να στήνεται σταθερός ενώ ο πόνος περνάει μέσα από αυτόν σαν αέρας μέσα από τα δέντρα.

Θυμήθηκε την παλιά του ζωή, όταν θεώρησε πως η σωτηρία βρισκόταν στην τελειότητα. Τότε είχε πιστέψει πως αν γινόταν αρκετά δυνατός, αρκετά σοφός, αρκετά αγνός, θα σταματούσε να πονά. Κυνήγησε δασκάλους και διδασκαλίες, τελετές και φάρμακα, οτιδήποτε υποσχέθηκε την εξαφάνιση της ανθρώπινης ατέλειας. Αλλά όσο περισσότερο κυνήγησε την τελειότητα, τόσο πιο βαθιά έγινε η χαραμάδα ανάμεσα σε αυτό που ήταν και σε αυτό που νόμιζε πως έπρεπε να είναι. Η προσπάθεια να γίνει άλλος τον απομάκρυνε από τον εαυτό του, τον έκανε ξένο στο ίδιο του το δέρμα.

Και τελικά ευτυχώς για αυτόν συνειδητοποίησε πως δεν χρειαζόταν να αλλάξει τίποτα. Ο πόνος ήταν εκεί, παλιά πληγή από έρωτα που χάθηκε, από λόγια που δεν ειπώθηκαν ποτέ, από όνειρα που έσπασαν. Και αυτό ήταν εντάξει. Όλα είναι εντάξει. Δεν χρειάζεται θεραπεία για να νιώσει κανείς ολόκληρος. Η ολότητα δεν σημαίνει έλλειψη ραγισμάτων. Σημαίνει να αγκαλιάσει κανείς όλα τα κομμάτια του, ακόμα και αυτά που αιμορραγούν, ακόμα και αυτά που τον φοβίζουν.

Ένας άνεμος πέρασε από τον κήπο και έφερε μυρωδιά γιασεμί και γης. Άνοιξε τα μάτια και αντίκρισε έναν κόσμο γεμάτο αντιθέσεις που συνυπάρχουν. Το δέντρο που έστεκε γερό κι όμως κουβαλούσε σημάδια από τη θύελλα του περασμένου χειμώνα. Τα άνθη που άνθισαν ξέροντας πως θα μαραθούν. Τα πουλιά που τραγουδούσαν το τραγούδι της ζωής ενώ γνώριζαν τον θάνατο. Όλη η φύση μια συμφωνία αντιθέσεων, ένα ποίημα γραμμένο με λέξεις που μοιάζουν αντίθετες αλλά στην ουσία τραγουδούν το ίδιο τραγούδι.

Πήρε μία αναπνοή και στάθηκε μέρος αυτής της συμφωνίας. Το κορμί του έγινε ναός που φιλοξενεί όλα τα συναισθήματα, όλες τις καταστάσεις, όλες τις εποχές της ψυχής. Υπήρξαν ημέρες που κυριάρχησε η ηρεμία, που ένιωσε σαν βουνό ακλόνητο στο κέντρο του κόσμου. Και υπήρξαν ημέρες που ο πόνος επέστρεψε σαν παλιός φίλος που χτύπησε την πόρτα. Και τον καλωσόρισε, του πρόσφερε τσάι, του είπε κάθισε, είσαι καλοδεχούμενος. Γιατί έμαθε πως ο πόνος που δεχόμαστε με μια αναπνοή χάνει τη δύναμή του να μας καταστρέψει.

Ο άξονας του πλέον δεν στήνεται ευθεία άκαμπτη γραμμή. Είναι σαν τον κορμό του μπαμπού που λυγίζει με τον άνεμο αλλά δεν σπάει, που χορεύει με την καταιγίδα και γυρίζει μετά στη θέση του όπως η χορδή του τόξου. Η δύναμή του εντοπίζεται ακριβώς στην ευλυγισία, στην ικανότητά του να χωρέσει την κίνηση χωρίς να χάσει το κέντρο.

Έκλεισε τα μάτια και βούτηξε μέσα του. Εκεί βρήκε την πηγή, το σημείο όπου όλα αναβλύζουν. Η ηρεμία και ο πόνος πηγάζουν από την ίδια πηγή, είναι δύο όψεις του ίδιου μυστηρίου. Η πηγή ποτέ δεν έκρινε, δεν διάλεξε, δεν προτίμησε το ένα από το άλλο. Απλώς πάντα αναβλύζει, απλώς ρέει, απλώς υπάρχει.

Και σκέφτηκε. Η πραγματική ελευθερία δεν είναι στο να μην πονά. Είναι στο να να έχει χώρο μέσα του για όλα. Να γίνει τόσο μεγάλος που να χωρέσεις τα πάντα. Ο πόνος ήρθε και θα φύγει σαν τα κύματα στην ακτή, αλλά εκείνος υπήρξε η ακτή, και θα υπάρξει η άμμος που δέχεται κάθε κύμα αλλά παραμένει. Και ανάποδα. Και ξανά. Η ηρεμία του δεν εξαρτάται από το αν υπήρξε πόνος ή όχι. Είναι η ίδια η ικανότητα να παρατηρήσει, να αγκαλιάσει, να επιτρέψει.

Άνοιξε τα μάτια και ο κήπος έλαμψε με νέο φως. Κάθε φύλλο, κάθε λουλούδι, κάθε πέτρα φάνηκε να λέει την ίδια αλήθεια. Ότι η ζωή δεν είναι ή το ένα ή το άλλο. Είναι και το ένα και το άλλο, πάντα. Μπορεί κανείς να είναι ολόκληρος χωρίς να είναι τέλειος. Μπορεί να έχει πληγές και συγχρόνως να είναι όμορφος. Η ανθρωπιά του δεν βρίσκεται στην έλλειψη πόνου αλλά στην ικανότητά να κρατήσει με τρυφερότητα.

Σηκώθηκε αργά, οι αρθρώσεις του έτριξαν ελαφρά, υπενθύμιση του σώματος που έφερε τα σημάδια του χρόνου. Και χαμογέλασε. Γιατί αυτό επίσης υπήρξε αλήθεια. Το σώμα γέρασε, πόνεσε, κουράστηκε. Και συγχρόνως κρύβει μέσα του μια δύναμη που δεν γέρασε ποτέ, μια ουσία που έμεινε άθικτη από τον χρόνο.

Όσο περπατούσε στο μονοπάτι του κήπου κάθε βήμα έμοιαζε προσευχή. Προσευχή ευγνωμοσύνης για την πολυπλοκότητα του να είσαι άνθρωπος. Για το προνόμιο να νιώθεις και χαρά και λύπη, ειρήνη και ταραχή, φως και σκιά. Γιατί χωρίς τη σκιά, πώς θα καταλάβει κανείς το φως; Χωρίς τον πόνο, πώς θα εκτιμήσει την ηρεμία;

Ο ήλιος κατέβηκε και ο κήπος ντύθηκε με χρυσό φως. Κάθισε ξανά, στο ίδιο σημείο, και ένιωσε την πληρότητα της στιγμής. Ήρεμος στον άξονά του, ακλόνητος, σταθερός αλλά όχι άκαμπτος. Η ανάμνηση της ενόχλησης στο στήθος ήταν εκεί, μια παλιά πληγή που ίσως ποτέ δεν έκλεισε τελείως. Αλλά όλα ήταν εντάξει. Και τα δύο υπήρξαν δικά του. Η πληρότητα κι η πληγή. Και τα δύο χωρούν. Και τα δύο είναι η αλήθεια του.

Μπήκε σε έναν δρόμο που δεν είχε ονόματα, ούτε πινακίδες, μόνο σκιές που άλλαζαν θέση χωρίς να τις μετακινεί ο ήλιος. Τα βήματά του έμοιαζαν άδεια, σαν να μην άφηναν σημάδι στην άσφαλτο, σαν να ξεχνιόντουσαν αμέσως μόλις ακούγονταν. Κι όμως, κάπου στο βάθος, υπήρχε μια μικρή αυταπάτη ότι τον περίμενε κάποιος· ένας φίλος από παλιά, ένα πρόσωπο που θα έπρεπε να του θυμίσει γιατί προσπαθεί, γιατί δεν τα πέταξε όλα. Μα όταν στράφηκε στο σχήμα εκείνο που νόμιζε ανθρώπινη μορφή, αντίκρισε μόνο σιωπή τυλιγμένη σε θολό φως. Δεν ήταν κανείς. Ήταν η μνήμη μιας προσδοκίας, τίποτε άλλο. Η βαρύτητα της παρουσίας που πίστευε πως θα τον κρατήσει όρθιο αποκαλύφθηκε κάλπικη, σαν φύλλο χρυσού που θρυμματίζεται μόλις το αγγίξεις.

Δεν το έδειξε αμέσως. Προχώρησε λίγο ακόμη, παρότι τα χέρια του φάνταζαν ξένα και τα πόδια του βαριά. Οι λέξεις που κάποτε κυλούσαν από μέσα του είχαν σωπάσει, αφήνοντας μόνο σκόνη στη γλώσσα. Σκέφτηκε να σταθεί, να εγκαταλείψει το μισό του σώμα στο πεζοδρόμιο και να ζήσει μόνο με την ανάμνηση του άλλου μισού. Αλλά κάπου ανάμεσα στην ασφυξία και στη λήθη, ένιωσε ότι εξακολουθούσε να αναπνέει. Η μικρή αυτή ανάσα, άχρωμη και άηχη, έμοιαζε να είναι κάτι περισσότερο απ’ ό,τι άφησαν πίσω τους οι σκιές. Σχεδόν τυχαία, αλλά επίμονα, η μία αναπνοή συνέχισε την άλλη. Κι έμοιαζε μέσα σε αυτή τη μικρή λειτουργία να υπάρχει μια υπόσχεση. Όχι από κάποιον απέξω, αλλά από μέσα.

Το σώμα του δεν ζητούσε πια αναγνώριση, δεν περίμενε χειροκροτήματα για να βεβαιωθεί ότι υπάρχει. Ακόμα κι αν οι μορφές των ανθρώπων που νόμιζε συνοδοιπόρους είχαν χαθεί, ανακάλυπτε ότι μια μυστική δύναμη τον συντηρούσε. Κάθε μικρή κίνηση των πνευμόνων του ήταν μια απάντηση στον φόβο. Τα χέρια του, που άγγιξαν το κρύο κάγκελο μιας πόρτας, έγιναν τα χέρια που τον θυμούνται και τον αναγνωρίζουν. Ίσως εκεί να άρχιζε να σπάει ο δεσμός με τα τεχνάσματα. Ίσως εκεί να είχε αρχίσει η αργή αλλά σταθερή επιστροφή.

Ωστόσο το τέλος δεν ερχόταν εύκολα. Μπροστά του ξεδιπλωνόταν ένα πλήθος από μονοπάτια. Όλα έμοιαζαν ίδια, γεμάτα με πρόσωπα σβησμένα που του έγνεφαν δίχως μάτια. Είχαν μεγαλώσει μαζί του από την πρώτη στιγμή της ανάγκης, εκείνη που ζητά επιβεβαίωση, που μετράει την αξία με σύγκριση  και όρους νίκης. Οι φιγούρες χαμογελούσαν με χείλη χωρίς σάρκα και τον έσπρωχναν να τις ακολουθήσει. Ένιωσε για μια στιγμή να χάνεται ξανά, να πνίγεται σε κύκλους όπου η ανάγκη επιβεβαίωσης γίνεται φυλακή. Κάθε φορά που γύρευε «μπράβο», έβλεπε το «μπράβο» να μεταμορφώνεται σε κενό στόμα, σε κραυγή δίχως ήχο. Σαν εφιάλτης που ντύνεται συνεχώς με νέα ρούχα, τα οποία όμως κρύβουν την ίδια γύμνια.

Η στιγμή της κρίσης δεν ήρθε με σαφήνεια αλλά με ένα απλό τίναγμα αναπνοής. Σαν κάτι μέσα του να είπε: «Μην περιμένεις άλλα. Δεν θα σε σώσουν.» Τότε θυμήθηκε μια μικρή πρόθεση, σχεδόν παιδική, που κάποτε την είχε εγκαταλείψει. Η πρόθεση να περπατήσει, ακόμα κι αν δεν ήταν κανείς εκεί να χειροκροτήσει τον ρυθμό των βημάτων του. Έκανε μια μικρή πράξη –σήκωσε ένα φύλλο σκονισμένο και το άφησε να αιωρηθεί ξανά στον αέρα. Δεν είχε μάρτυρα· κι όμως η στιγμή γέμισε με την πλήρη παρουσία της. Σταδιακά, οι ψεύτικες μορφές άρχισαν να ξεθωριάζουν, και αυτό που απέμεινε δεν ήταν απόγνωση, αλλά ένας πυρήνας σιωπηλής σταθερότητας. Ένα «εδώ».

Μετά από καιρό –ίσως μετά από αιώνες μέσα σε μια στιγμή– κατάλαβε ότι όλη η αλυσίδα των ψευδαισθήσεων στηριζόταν σε ένα και μόνο ελάττωμα: την πίστη ότι χρειάζεται κάποιον έξω να του πει ότι υπάρχει. Τώρα το αίσθημα αντεστράφη. Δεν είχε καμία σπουδαιότητα αν οι άλλοι απουσίαζαν. Είχαν υπάρξει μόνο ως εκδοχές του εαυτού του, αντανάκλαση της επιθυμίας του για νόημα. Όμως το νόημα δεν ήταν εκεί, δεν ήταν ποτέ εκεί. Το «μπράβο» που ζητούσε είχε καταρρεύσει σαν τοπίο που αποδεικνύεται ζωγραφισμένο σε πέτρινο τοίχο. Ο φαύλος κύκλος έσπαγε, όχι με θόρυβο αλλά με ηρεμία.

Ήταν σαν να μεταμορφώνονταν οι σκιές στο φως της ίδιας του της προσοχής. Το σκοτάδι αποσύρθηκε και ο ίδιος βρέθηκε να στέκεται σ’ ένα κενό πιο γεμάτο από κάθε πλήθος. Το κενό ήταν ζωντανό, γιατί παλλόταν από το κύμα των πνευμόνων του, από εκείνη τη μικρή πρόθεση να ζει, από την πράξη του να σταθεί έστω για ένα δευτερόλεπτο ακέραιος. Μέσα στο κενό είδε τον ίδιο τον κύκλο να κλείνει, όχι σαν φυλακή αλλά σαν ολοκλήρωση, σαν επάνοδος της ψυχής στον εαυτό της. Έξω δεν υπήρχε σωτηρία, αλλά μέσα υπήρχε ολόκληρο το σύμπαν που τώρα τον γέμιζε.

Προχώρησε ξανά και το στενό μονοπάτι δεν είχε πια τον τρόμο της άγνοιας. Οι φιγούρες που άλλοτε έμοιαζαν σπουδαίες άρχισαν να εξαϋλώνονται. Ήταν σαν να μαδούσε ένα παλιό ρούχο που φόραγε χρόνια και μόλις τώρα κατάλαβε την ασημαντότητά του. Όσοι «σημαντικοί» έλειπαν ήταν μόνο ονόματα σε σβησμένο χειρόγραφο. Δεν υπήρχε βάση στην υπόσχεση που έφεραν. Το μόνο σταθερό ήταν η μικρή πηγή μέσα του. Κι όσο την ακολουθούσε, τόσο πιο πολύ η αίσθηση της μοναξιάς μεταμορφωνόταν σε αγκαλιά. Από φόβο σε παρουσία. Από έλλειψη σε πληρότητα.

Τελικά κατάλαβε ότι ποτέ δεν υπήρξε αναγνώριση ικανή να σώσει. Ό,τι κι αν έλεγαν οι άλλοι, όσο κι αν φώναζαν ή χειροκροτούσαν, στο τέλος όλα έλιωναν στον ίδιο ήχο της εκπνοής. Μόνο εδώ, με την ανάσα, την πρόθεση και την πράξη, υπήρχε κάτι που δεν τον άφηνε. Και το κράτησε σαν παλμό ιερό, σαν μυστικό που δεν χρειάζεται καμία επιβεβαίωση. Δεν έψαχνε πια τον κόσμο για να τον αναγνωρίσει. Έψαχνε τον εαυτό μέσα στον κόσμο. Και τον βρήκε.

Τούτος ο άνθρωπος γεννήθηκε σε γη που δεν ανήκε σε κανένα. Δεν είχε περασμένο χρόνο, ούτε ιστορία, ούτε μνήμη που να βαραίνει τα βήματά του. Ένα νησί που σείστηκε και αναδύθηκε μέσα από το χάος της θάλασσας. Η γη του καινούριου δεν κουβαλούσε ούτε μάρμαρα ούτε σπασμένα αγάλματα, ούτε μυστικά μισοθαμμένα από πολιτισμούς που χάθηκαν. Είχε μόνο το αποτύπωμα της βίαιης γέννησης της· το ηφαίστειο που κάποτε φλόγισε και ξέρασε δάκρυα καυτά, κι ύστερα σώπασε. Τώρα, γύρω του απλωνόταν μια ατμόσφαιρα καθαρή, ουράνια. Ο αέρας του ήταν κοφτερός, διάφανος, αθώος ακόμη, σαν να μην είχε μολυνθεί ούτε από αγάπη ούτε από θάνατο.

Έκανε τα πρώτα βήματα σαν παιδί που δεν πρόλαβε να κλάψει, ούτε να μάθει τι σημαίνει να γελά. Ούτε ρίζες είχε, ούτε πρόσωπα να τον προσδοκούν. Μονάχα ο αντίλαλος των κυμάτων που χτυπούσε στους βράχους τον συντρόφευε. Δεν υπήρχε κανένα μονοπάτι χαραγμένο, κανένας δρόμος στρωμένος με μνήμη. Όλα ήταν γυμνά, όλα τον περίμεναν να τα βαφτίσει. Κι έτσι, κάθε του βήμα έγινε και ο πρώτος άνεμος, η πρώτη σκόνη, το πρώτο όνομα. Μα κι ο ίδιος δεν ήξερε αν ήταν άνθρωπος ή αν το σώμα του ήταν απλώς δάνειο, προσωρινό αγγείο της αναπνοής που έπλαθε η γη.

Το ηφαίστειο δεσπόζε πάνω από αυτόν. Σιωπηλό τώρα, μα τού έστελνε παλμούς στη σπονδυλική στήλη, σαν αναμνήσεις που δεν ήταν δικές του αλλά μνήμες του κόσμου. «Έχω εκραγεί», του ψιθύριζε, «κι από μένα γεννήθηκες κι εσύ. Μην ξεχνάς ότι ο πόνος είναι η μήτρα σου.» Έσκυψε το κεφάλι, και μέσα στο χώμα που μύριζε ακόμη θειάφι είδε τα χέρια του σαν στάχτη που κινείται. Αναρωτήθηκε: αν όλα ξεκινούν χωρίς παρελθόν, τί είναι ο μέλλων χρόνος; Είναι υπόσχεση, είναι απειλή ή μήπως είναι απλά ο ίδιος σε άλλη μορφή που ακόμη δεν βλέπει;

Το νησί δεν είχε σπίτια. Τα δέντρα φύτρωναν όπου η γη επέτρεπε, σε σχισμές απίθανες, σε πλαγιές που κατέβαιναν ορμητικά προς το νερό. Καθόταν και τα παρατηρούσε. Η κάθε ρίζα έμοιαζε με χέρι που έψαχνε να πιαστεί από τα σπλάχνα της καινούριας γης. «Έτσι είμαι κι εγώ», συλλογίστηκε. «Ένα πλάσμα που ακόμα ψάχνει να στεριώσει, να βυθίσει ρίζες σε έδαφος που έπαψε να τρέμει και στάθηκε».

Οι μέρες περνούσαν σαν να μην είχαν αριθμό. Ήλιος και φεγγάρι εναλλάσσονταν, μα δεν ένιωθε τον χρόνο να τον βαραίνει. Είχε λησμονήσει τι σημαίνει αναμονή. Η στιγμή ήταν σύμπαν· τίποτε έξω από αυτή δεν υπήρχε. Στον καθαρό αέρα, κάθε αναπνοή ήταν σαν χτύπος καμπάνας. Αυτός ο αέρας θαρρείς και τον καθάριζε, τον έγδερνε και τον ξανάχτιζε. Ο κόσμος ήταν απλός: γη, ουρανός, θάλασσα, κι ένα ηφαίστειο σαν καρδιά. Όμως μέσα του ήξερε —δεν ήταν ο τόπος το μόνο που χτιζόταν. Ήταν κι αυτός, σαν το νησί.

Κάποτε, περπάτησε ως το χείλος του κρατήρα, εκεί που οι πέτρες ακόμη μύριζαν στάχτη και σίδερο. Κοίταξε προς τα μέσα. Δεν είδε λάβα. Είδε μόνο σκοτάδι και ακινησία, σαν σβησμένη καρδιά. Κι εκεί μέσα άκουσε τη φωνή: «Δεν θα ξαναφλεγώ για σένα. Τώρα θα φλέγεσαι εσύ. Εσύ είσαι η συνέχεια της δικής μου έκρηξης. Εσύ θα κουβαλήσεις το βάρος του εσωτερικού καμινιού.» Ένιωσε τότε πως το δέρμα του άρχισε να καίγεται χωρίς φωτιά, πως οι φλέβες του γέμιζαν φως βαρύ, σαν λιωμένο μέταλλο. Το ηφαίστειο δεν πέθανε· είχε μετακινηθεί μέσα του.

Κι έτσι ξεκίνησε να φτιάχνει τον εαυτό του ξανά και ξανά, όπως η λάβα κάνει γη μόλις παγώσει. Δεν είχε μάθηση απ' έξω, μόνο από μέσα. Οι σκέψεις του δεν ήταν ιστορίες αλλά εκρήξεις. Θυμήθηκε φευγαλέα -όχι δικό του μα του κόσμου θυμητάρι- πως υπήρχαν άνθρωποι κάποτε με μνήμη, με ονόματα, με παλιά καράβια. Μα εδώ δεν υπήρχε κανένας. Ήταν ο πρώτος, ή ήταν ο τελευταίος, κανείς δεν του απάντησε. Η μοναξιά δεν τον πλήγωνε. Ήταν απαραίτητη. Ήταν το μηδέν που γεννά το ένα.

Όμως υπήρχαν στιγμές που έβλεπε στον ορίζοντα κάτι σκιές. Δεν ήξερε αν ήταν όνειρα ή αντανακλάσεις της θάλασσας. Σχήματα που πήγαιναν κι έρχονταν, ναυάγια και ψυχές που μιλούσαν με σημάδια. Κι όταν έκλεινε τα μάτια, ένιωθε να του ψιθυρίζουν ότι κάθε νησί είναι άνθρωπος, κι ότι κάθε άνθρωπος κάποτε σείστηκε και βγήκε στον αφρό. Κι όπως εκείνα τα νησιά που δεν συνάντησε ποτέ, έτσι κι αυτός, έπρεπε να μάθει χωρίς μνημεία, χωρίς θεούς, χωρίς σημάδια να του δείχνουν τον δρόμο.

Ένα βράδυ κατέβηκε στην ακτή και άκουσε τον παφλασμό σαν παλμούς αίματος. Το κύμα έσπαγε με κανονικότητα σαν σφυγμός, κι o ύπνος δεν τον πήρε. Σκέφτηκε: «Κι άμα τελειώσει κι αυτή η γη; Άμα ξανασείσει και χαθεί πάλι η ύλη;» Μα αμέσως κατάλαβε· δεν είχε σημασία. Όπως το ηφαίστειο έγινε ύλη και μετά μνήμη, έτσι κι αυτός δεν ήταν να κρατήσει τίποτε, παρά να εξακολουθήσει να γεννιέται. Κι αν το νησί ξαναβυθιζόταν, θα ξαναέβγαινε μαζί με ό,τι είχε γίνει. Η αρχή είναι το τέλος, και το τέλος σπέρνει αρχές.

Μεγάλωνε σαν να τεντώνονταν οι ρίζες του μέσα στο ηχείο του κόσμου. Κάθε αναπνοή τον άλλαζε. Άλλοτε ήταν πέτρα, άλλοτε κύμα, άλλοτε απλώς διάφανος αέρας. Δεν είχε πια μορφή στέρεη. Κι όμως, ήξερε ότι αυτή η αστάθεια ήταν η νέα του σταθερότητα. Η βεβαιότητα δεν ήταν πια οι πέτρες, ήταν ο ίδιος ο ρυθμός. Έγινε υπηρέτης της καθαρής ατμόσφαιρας, και η ατμόσφαιρα, δάσκαλός του.

Κατάλαβε τότε: δεν κουβαλούσε μέσα του κάποια κατάρα, μήτε θεία ευλογία. Ήταν η γέννηση της ανθρωπότητας ξανά, σε μικρογραφία. Ένα σώμα που χτίστηκε από στάχτη, ένα βλέμμα που καθάρισε από τον καπνό. Ο κόσμος ήταν καθορισμένος όχι από μνήμη μα από δυνατότητα. Το μέλλον δεν ήταν μονοπάτι μπροστά· ήταν το ηφαίστειο στα έγκατά του που κάποτε θα ξαναφλέξει.

Κι άρχισε να περπατά τις ακτές, να μιλά με τα βράχια, να γελά με τον αέρα. Έκανε συμφωνία με τον άδειο ουρανό: «Δε θα ζητήσω μνημεία. Δε θα ζήσω στη σκιά παρελθόντων. Θα είμαι κι εγώ η έκρηξη που πάγωσε σε γη. Θα είμαι η αναπνοή που περιμένει να σχηματίσει νέους ουρανούς. Δεν έχω άλλο καθήκον· μόνο να υπάρξω και να γεννώ μορφές που έρχονται και χάνονται. Όπως η αγάπη, όπως το φως, όπως ο άνεμος. Μόνο αυτό.»

Έτσι, το νησί δεν ήταν πια γη ξερή: ήταν το πρόσωπό του. Κι εκείνος δεν ήταν πια απλός άνθρωπος. Ήταν η αλληγορία μιας καινούριας αρχής. Κι όσο κι αν η θάλασσα τον καλούσε να χαθεί, εκείνος στεκόταν, ρίζωνε κάθε μέρα πιο βαθειά στη σταθερότητα της ατμόσφαιρας που τον μεγάλωνε, και περίμενε την επόμενη έκρηξή του.